Epilepsiya – tez-tez uchraydigan miya kasalligi bo'lib, bunda bemorda takroriy tutqanoq xurujlari bo`lib turadi. Tutqanoq yoki tutqanoq xuruji - bu normal miya faoliyatining qisqa muddatli o'zgarishi, kasallikning asosiy belgisi hisoblanadi. Ikki yoki undan ortiq tutqanoq xuruji ro`y berganda, bemorga epilepsiya tashxisi qo'yiladi. Ba'zi tutqanoqlar bir nuqtaga uzoq tikilib qolish ko'rinishida bo`lishi mumkin. Boshqa xurujlar odamni yiqilishi, silkinishi, atrofida sodir bo'layotgan narsalarni tushunmaslik holatlarini keltirib chiqaradi. Xurujlar bir necha soniyadan bir necha daqiqagacha davom etishi mumkin. Kasallik bolalar va qariyalarda ko'proq uchraydi, ammo har qanday yoshdagi odamlarga ta'sir qilishi mumkin.
Patogenez
Epileptik xurujlar tutqanoqning jismoniy belgilariga olib keladigan asab tizimi faolligining kuchayishi bilan yuzaga keladi. Tutqanoq paydo bo'lishining sababi odatda miyani qo'zg'atuvchi og`irlik va miya faoliyatining pasayishi bir vaqtda ro`y berishi natijasida keragidan ortiq neyron va elektron zaryadlarini chiqarishidir.
Tutqanoqning boshqa shakllari shikastlanishlar, infeksiyalar, giyohvand moddalarni ko`p iste'mol qilish va gipoksiya tufayli yuzaga kelishi mumkin. Epileptik xurujlar asosida yotgan omillarni tushunish ko'plab muvaffaqiyatli antiepileptik dorilarni kashf qilishga sabab bo`ldi va turli epileptik sindromlar uchun yaxshiroq va mukammallashtirilgan dori-darmonlarni ishlab chiqishga ham sabab bo`lib kelmoqda.
Bemoqlarning taxminan yarmida kasallik kelib chiqishi sabablari aniqlanmagan. Ikkinchi yarmida bu holat turli omillar bilan tavsiflanadi, jumladan:
Epilepsiyaning asosiy sabablari noma'lum bo'lsa-da, epilepsiya bilan og'rigan odamlarda aynan ba'zi omillar tutqanoqni keltirib chiqaradi. Ushbu omillardan saqlanish epilepsiya bilan yaxshiroq yashashga yordam beradi:
Epilepsiya har qanday yoshda rivojlanishi mumkin. Tashxis odatda erta bolalikda yoki 60 yoshdan keyin qo'yiladi. Kichkina bolalardagi epilepsiya homiladorlik davrida yoki og'ir tug`ruq paytidagi miyaga kislorod yetishmasligi bilan bog'liq. Ba'zida, yosh o`tishi bilan, tutqanoqlar soni kamayadi yoki butunlay yo'qoladi.
Kasallikning namoyon bo'lishi
Tutqanoq (xuruj) - epilepsiyaning asosiy belgisidir. Kasallik belgilari tutqanoq turiga qarab farq qiladi.
Xurujlar 2 xil bo`ladi:
Tarqalgan xurujlarda miyaning barcha qismi ta'sirlanadi va fokal (o`choqli) simptomlar bo`lmaydi. Tarqalgan xurujlarning quyidagi shakllari bor:
Agar xurujlar miyaning faqat bitta sohasidagi g'ayritabiiy faoliyat natijasida yuzaga kelsa, ular parsial yoki o'choqli (fokal) xurujlar deb ataladi. Deyarli barcha holatlarda, xurujdan oldin aura – epilepsiya xabarchisi kuzatiladi. Xurujlar boshlanishiga bir necha soat qolganda, ba’zan esa bir-ikki kun oldin bemorning uyqusi qochadi, xavotir paydo bo‘ladi, jahldor bo‘lib qoladi, yuzi yoki tanasining ba’zi joylarida uvishishlar paydo bo‘ladi, lab burchaklari titray boshlaydi. Odatda, mana shu belgilardan so‘ng katta tutqanoq xurujlari boshlanadi. Parsial (fokal) xurujlar:
Oddiy parsial xurujlarda hushdan ketilmaydi va quyidagi turlarga bo'linadi:
Murakkab fokal xurujlar odamlarning ongiga ta'sir qiladi va hushdan ketishga olib kelishi mumkin. Murakkab fokal xurujga duchor bo'lgan bemorlar, odatda, xuruj sodir bo'layotgan vaqtda yon atrofda sodir bo`layotgan voqealarni anglab yetmaydilar. Ular xuruj paytida boshqa odamlarga yoki atrof-muhitga munosabat bildirmaydilar va nima sodir bo'lganini eslay olmaydilar. Ular bo`shliqqa uzoq tikilib qolishlari, xayolparast bo'lib ko'rinishi yoki to'satdan uyg'onib ketishlari mumkin.
Katta epileptik tutilish yoki tonik-klinik tutilish kasallikning eng xarakterli ko'rinishidir. U quyidagi belgilar bilan tavsiflanadi:
Bunday xurujlar odatda 1-3 daqiqa davom etadi. Xurujdan keyin bemor odatda uxlab qoladi yoki sokin holatga tushadi, mushaklarida og'riq paydo bo'ladi va xotirasi ishdan chiqadi.
Epileptogen o`choqning joylashuvi va sababiga qarab, epilepsiya quyidagi turlarga ega:
Kichkina yoshdagi bolalarda ko`pincha rolandik epilepsiya tashxisi qo`yiladi va barcha bolalar epilepsiyalarining taxminan 15% ni tashkil qiladi. Ushbu xurujlar o'rtacha 6 yoshdan 8 yoshgacha bo`lgan bolalarda uchrashi mumkin, ammo 3 yoshdan 13 yoshgacha bo'lgan bolalar ham rolandik epilepsiya qurboniga aylanishi mumkin. Bunday kasallik turi ko`proq o`g`il bolalarda va epilepsiya bilan og'rigan yaqin qarindoshlari bo'lgan bolalarda tashxis qilinadi. Alomatlari:
Bolalardagi belgilar kattalarnikiga juda o'xshash. Boladagi kasallikning birinchi belgilari neonatal davrda paydo bo'lishi mumkin. Tajribasiz onalar ko'pincha konvulsiv harakatlarni oddiy harakatlardan ajrata olmaydilar, shuning uchun 0 dan 3 yoshgacha bo'lgan yosh bolalarda epilepsiyani aniqlash juda qiyin. Farzandingizda quyidagi belgilarni kuzatsangiz, darhol shifokorga murojaat qiling:
Epileptiform xurujlar
Ba'zi odamlar epileptik xuruj belgilariga o'xshash alomatlarni boshdan kechirishadi, ammo miyada neyronlarning hech qanday noodatiy faolligi bo`lmaydi. Bunday vaziyatlar sodir bo'lishi epileptiform xuruj deb ataladi, uning sabablari turlicha bo`lib, bu holatni davolashninh ilojisi bor. Bunday xurujlar hali asab tizimi to`liq yetilmagan bolalarda tez-tez uchraydi. Bunday xurujlarning sabablari quyidagilar bo'lishi mumkin:
Kattalarda asab tizimi to`liq shakllanganligi tufayli, epileptiform xurujlar deyarli uchramaydi. Agar tutqanoq tutsa, miyaning boshqa patologiyalarini aniqlash uchun tekshiruvdan o'tish kerak.
Xurujlararo davr
Ba'zida xurujlar orasida hissiy va kognitiv buzilishlar sodir bo'ladi. Bu holat epileptik ensefalopatiya deb ataladi. Ushbu holatning belgilari:
Bolalarda:
EEG (elektroensefalografiya) - aniq tashxis qo'yishning yagona usuli hisoblanadi. Miyaga yo'naltirilgan elektr impulslari yordamida konvulsiv tayyorgarlikni, epileptik o'choqlarni va ularning joylashuvini aniqlash mumkin. EEG nevrolog tomonidan amalga oshiriladi. EEG paytida fotostimulyatsiya testini o'tkazish kerak. Fotostimulyatsiya - bu maxsus qurilma yordamida yorug'likning ikkala ko'zga ta'siri. Giperventilyatsiya yoki EEG paytida chuqur nafas olish ham epileptik xurujlarni, ayniqsa abssesslarni tezda aniqlashga yordam beradi. Endigina tutqanoq tuta boshlagan bemorda epilepsiya turini aniqlash qiyin. Xurujlarning turini aniqlash uchun bemorni kamida oyiga bir marta kuzatish kerak bo`ladi. Ba'zida 12 dan 24 soatgacha EEG video monitoringi talab qilinadi. So`ngra barcha olingan ma'lumotlar batafsil tahlil qilinadi.
Agar epilepsiya belgilari mavjud bo'lsa, shifokorlar shunga o'xshash alomatlarga ega bo'lgan boshqa kasalliklarni istisno qilish uchun miyaning magnit-rezonans tomografiyasini (MRI) tavsiya qiladilar.
Kasallikni davolash quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Xuruj paytida va undan keyin nima qilish kerak?
Dori-darmonlar yordamida davolash
Davolash xuruj turini hisobga olgan holda bitta dori vositasi (monoterapiya) bilan boshlanadi. Tonik-klonik, tonik, klonik, mioklonik, tarqalgan xurujlarda asosan fenobarbitol, benzonal, gliferal, difenin (fenitoin), karbomazepin (finlepsin, tegretol, stazepin, geksomidin (primidon), natriy volproat (depakin, konvuleks) qo‘llaniladi. Murakkab tutqanoqlarda shifokor preparatni to‘g‘ri belgilashi kerak. Uning dozasini belgilashda xuruj vaqtida nojo‘ya ta’sir ko‘rsatmasligini hisobga olish kerak. Birdan ortiq yoki juda kam dozani buyurish tavsiya etilmaydi.
Jarrohlik bilan davolash
Agar dori-darmonlar bilan davolash yordam bermasa, bemorga jarrohlik amaliyoti tavsiya qilinadi. Bunday jarrohlik miyaning qo'zg'aluvchanligi yuqori bo'lgan qismini olib tashlash va o'zgartirish yoki nerv stimulyatori implantatsiyasidan iborat. Buning natijasida, xurujlar soni kamayadi.
Xalq tabobatida davolash usullari
Uyda davolanishda quyidagi muqobil usullar samarali bo'ladi:
Og`ir tarqalgan xurujlar eng xavfli hisoblanadi. Hushni yo'qotish, nafas olishning to'xtashi, tomoqqa so`lak yoki qon ketib qolishi o'limga olib kelishi mumkin. Agar xuruj davomli bo`lsa, yurak va qon tomirlariga og`irlik tushadi, miyaga kislorod yetishmasligi natijasida bemor o'lishi yoki koma holatiga tushishi mumkin. Ko'pincha, hayot uchun xavfli bo'lgan xurujlar antikonvulsant dorilarni qabul qilishni to'xtatganda paydo bo'ladi.
Epilepsiya va homiladorlik
Tutqanoq bilan og'rigan ayollarning ko'pchiligi sog'lom bolalarni tug'ishsa-da, homiladorlik davrida bo`lajak ona alohida e'tiborga muhtoj bo'lishi mumkin. Homiladorlik davridagi xurujlar quyidagilarga olib kelishi mumkin:
Kasallik ba'zan nasldan naslga o`tadi, lekin vahima qilishga hojat yo`q ko'pchilik bolalar ota-onalaridan epilepsiyani meros qilib olmaydilar. Umumiy aholi o`rtasida bola hayotining muayyan davrida kasallik rivojlanish xavfi taxminan 1% ni tashkil qiladi. Agar onada xurujlar bo`lib tuadigan bo`lsa, bolada kasallik rivojlanish xavfi ortadi va otadagi xurujlar mazkur ko'rsatkichga hech qanday ta'sir qilmaydi.
Homiladorlik davrida epilepsiyani davolash kasallik xususiyatlaridan kelib chiqadi. Nevrologlar odatda homiladorlik davrida antikonvulsantlarni qabul qilishni davom ettirishni tavsiya qiladilar. Biroq, barchasi dori turiga bog'liq. Dozani o'zgartirish yoki yangi doriga o'tish kerak bo'lishi mumkin, ammo dori-darmonlarni qabul qilishni umuman to'xtatish kerak emas. Ba'zi antikonvulsantlar homilador ayollar uchun tavsiya etilmaydi, chunki ular homila rivojlanishidagi muammolarga yoki tug'ma nuqsonlarga olib kelishi mumkin.
Epilepsiya bilan og'rigan homilador ayollardan aksariyat asoratsiz bolalar tug'iladi. Epileptik ayollar, boshqa homilador ayollar kabi, to`lg`oq va tug'ruq paytida og'riqni yo'qotuvchi usullardan foydalanishlari mumkin. Tug'ish paytidagi xurujlar kamdan kam uchraydi. Agar tug'ruq paytida xuruj sodir bo'lsa, uni tomirga dori yuborish orqali to'xtatish mumkin. Agar xuruj uzoq davom etsa, shifokor chaqaloqni kesarcha kesish yo`li bilan tug'ilishiga yordam berishi mumkin.
Epilepsiya bilan og'rigan ayollarning ko'pchiligiga, hatto antikonvulsantlarni qabul qilganlarga ham chaqaloqni emizish tavsiya etiladi. Agar bolada uyqusizlik, surunkali intoksikatsiya belgilari paydo bo'lsa, bolani sun'iy oziqlantirishga o'tkazish yoki onaning antikonvulsant dori-darmonlarini asta-sekin bekor qilish mumkin.
Epileptik xurujlar xavfini kamaytirishga yordam beradigan ba'zi maslahatlar:
Ushbu maqola faqat tanishish maqsadida joylashtirilgan va ilmiy material yoki professional tibbiy maslahat emas.
Dushanba - Shanba 08:00-14:00
Operatorga uning telefon raqamini med24.uz saytidan olganingizni ayting.
Dushanba - Shanba 14:00-18:00
Operatorga uning telefon raqamini med24.uz saytidan olganingizni ayting.
Dushanba - Juma 08:30-16:30
Operatorga uning telefon raqamini med24.uz saytidan olganingizni ayting.
Dushanba, Chorshanba, Juma, Shanba, Yakshanba Dam olish kuni
Ish vaqti belgilanmagan
Telefon raqamni ko'rish uchun bizning Telegram botga o'ting.
Telegramda raqamni ko'rish
Ish vaqti belgilanmagan
Telefon raqamni ko'rish uchun bizning Telegram botga o'ting.
Telegramda raqamni ko'rish
Operatorga uning telefon raqamini med24.uz saytidan olganingizni ayting.
Dushanba, Chorshanba, Juma 09:00-13:30
Seshanba, Payshanba, Shanba 14:00-16:00
Operatorga uning telefon raqamini med24.uz saytidan olganingizni ayting.
Dushanba - Shanba 09:00-14:00
Operatorga uning telefon raqamini med24.uz saytidan olganingizni ayting.
Dushanba, Chorshanba, Juma 08:30-17:00
Operatorga uning telefon raqamini med24.uz saytidan olganingizni ayting.
Dushanba, Chorshanba, Juma 09:00-13:00
Operatorga uning telefon raqamini med24.uz saytidan olganingizni ayting.
Dushanba, Seshanba, Chorshanba, Payshanba 11:00-13:00
Juma 14:00-16:00
Operatorga uning telefon raqamini med24.uz saytidan olganingizni ayting.
Dushanba, Chorshanba, Juma 09:00-14:00
Operatorga uning telefon raqamini med24.uz saytidan olganingizni ayting.
Belgilangan raqamga chegirma uchun promo-kod bilan SMS-xabar jo'natildi
