Epilepsiya

Bemoqlarning taxminan yarmida kasallik kelib chiqishi sabablari aniqlanmagan. Ikkinchi yarmida bu holat turli omillar bilan tavsiflanadi, jumladan:

• Genetik ta'sir. Tutqanoq turlari bo`yicha tasniflangan epilepsiyaning ayrim turlari nasldan naslga o'tadi. Ba'zi genlar odamni tutqanoqni keltirib chiqaradigan atrof-muhit sharoitlariga nisbatan sezgirroq qilishi mumkin.
• Bosh jarohatlari. Avtohalokat yoki boshqa hodisalar natijasidagi bosh jarohati.
• Miya anomaliyalari. Miyadagi buzilishlar, shu jumladan miya o`simtasi yoki qon tomir malformatsiyalari.
• 35 yoshdan oshgan kattalardagi epilepsiyaning asosiy sababi insult hisoblanadi.
• Infeksiyalar. Meningit, OIV, virusli ensefalit va ba'zi parazitar infeksiyalar.
• Homiladorlik davridagi shikastlanishlar, onadagi infeksiyalar, noto'g'ri ovqatlanish yoki kislorod yetishmasligi
• Rivojlanishning buzilishi. Epilepsiya ba'zan autizm kabi rivojlanish bilan bog`liq kasalliklar bilan yonma-yon yuradi.

Epilepsiyaning asosiy sabablari noma'lum bo'lsa-da, epilepsiya bilan og'rigan odamlarda aynan ba'zi omillar tutqanoqni keltirib chiqaradi. Ushbu omillardan saqlanish epilepsiya bilan yaxshiroq yashashga yordam beradi:

• turli dori-darmonlarni qabul qilish;
• kuchli spirtli ichimliklarni iste'mol qilish;
• kokain, ekstazi yoki boshqa noqonuniy giyohvand moddalarni iste'mol qilish;
• uyqusizlik;
• antiepileptik dorilarni qabul qilishga xalaqit beradigan boshqa dorilar;
• miltillovchi chiroqlar, tasvirlar va takrorlanuvchi naqshlar;
• holdan toyish;
• asabiy taranglik;
• iqlim o'zgarishi;

Epilepsiya har qanday yoshda rivojlanishi mumkin. Tashxis odatda erta bolalikda yoki 60 yoshdan keyin qo'yiladi. Kichkina bolalardagi epilepsiya homiladorlik davrida yoki og'ir tug`ruq paytidagi miyaga kislorod yetishmasligi bilan bog'liq. Ba'zida, yosh o`tishi bilan, tutqanoqlar soni kamayadi yoki butunlay yo'qoladi.

Kasallikning namoyon bo'lishi

Tutqanoq (xuruj) - epilepsiyaning asosiy belgisidir. Kasallik belgilari tutqanoq turiga qarab farq qiladi.

Xurujlar 2 xil bo`ladi:

• tarqalgan
• parsial.

Tarqalgan xurujlarda miyaning barcha qismi ta'sirlanadi va fokal (o`choqli) simptomlar bo`lmaydi. Tarqalgan xurujlarning quyidagi shakllari bor:

• tonik-klonik xurujlar
• absanslar (ongning qisqa vaqt mobaynida o`chib qolishi)
• aralash shakllar.

Agar xurujlar miyaning faqat bitta sohasidagi g'ayritabiiy faoliyat natijasida yuzaga kelsa, ular parsial yoki o'choqli (fokal) xurujlar deb ataladi. Deyarli barcha holatlarda, xurujdan oldin aura – epilepsiya xabarchisi kuzatiladi. Xurujlar boshlanishiga bir necha soat qolganda, ba’zan esa bir-ikki kun oldin bemorning uyqusi qochadi, xavotir paydo bo‘ladi, jahldor bo‘lib qoladi, yuzi yoki tanasining ba’zi joylarida uvishishlar paydo bo‘ladi, lab burchaklari titray boshlaydi. Odatda, mana shu belgilardan so‘ng katta tutqanoq xurujlari boshlanadi. Parsial (fokal) xurujlar:

• oddiy
• murakkab
• ikkilamchi tarqalgan bo`lishi mumkin.

Oddiy parsial xurujlarda hushdan ketilmaydi va quyidagi turlarga bo'linadi:

• motor fokal xurujlar: davomiyligi uzoq emas, tonik yoki klonik, xurujdan so`ng mushaklar kuchsiz bo`lib qoladi;
• sensor fokal xurujlar: bunday xurujlarning xususiyatlari - gallyutsinatsiyalar, tananing ayrim qismlarida uvishish;
• vegetativ fokal xurujlar: limbik tuzilmalar shikastlanganda kuzatiladi, belgilari: – terlashning kuchayishi, ko'ngil aynishi, yurakning tez urishi, "tovuq terisi" sindromi, hissiy reaksiyalar.

Murakkab fokal xurujlar odamlarning ongiga ta'sir qiladi va hushdan ketishga olib kelishi mumkin. Murakkab fokal xurujga duchor bo'lgan bemorlar, odatda, xuruj sodir bo'layotgan vaqtda yon atrofda sodir bo`layotgan voqealarni anglab yetmaydilar. Ular xuruj paytida boshqa odamlarga yoki atrof-muhitga munosabat bildirmaydilar va nima sodir bo'lganini eslay olmaydilar. Ular bo`shliqqa uzoq tikilib qolishlari, xayolparast bo'lib ko'rinishi yoki to'satdan uyg'onib ketishlari mumkin.

Katta epileptik tutilish yoki tonik-klinik tutilish kasallikning eng xarakterli ko'rinishidir. U quyidagi belgilar bilan tavsiflanadi:

• hushni yo'qotish
• baqirish
• mushaklarning beixtiyor qisqarishi
• tez-tez silkinish
• sianoz va so`lak oqishi
• nafas olishning to'xtashi
• tilni tishlash
• beixtiyor peshob va axlat chiqarish

Bunday xurujlar odatda 1-3 daqiqa davom etadi. Xurujdan keyin bemor odatda uxlab qoladi yoki sokin holatga tushadi, mushaklarida og'riq paydo bo'ladi va xotirasi ishdan chiqadi.

Epileptogen o`choqning joylashuvi va sababiga qarab, epilepsiya quyidagi turlarga ega:

• chakka epilepsiyasi (tez-tez hushni yo'qotish, xurujlarsiz, vegetativ ko'rinishlarsiz, aura mavjud, 75% hollarda faqat aura bilan o`tadi, EEG EEGda o'zgarishlar kuzatilmaydi);
• peshona epilepsiyasi (xurujlar, hushni yo'qotish, oyparastlik, aurasiz, to'satdan, davomiyligi bir daqiqadan kam, har doim bir xil);
• parietal epilepsiya (kamdan-kam holat, og'riqlar, paresteziyalar, harorat sezuvchanligining o'zgarishi, tana sxemasining buzilishi va boshqalar).
• ensa epilepsiyasi (kamdan-kam holat, gallyutsinatsiyalar, ko'rish doirasining cheklanishi, kipriklarni pirpiratish va ko'z olmasi sohasidagi turli sezgilar, g`ilaylik).

Kichkina yoshdagi bolalarda ko`pincha rolandik epilepsiya tashxisi qo`yiladi va barcha bolalar epilepsiyalarining taxminan 15% ni tashkil qiladi. Ushbu xurujlar o'rtacha 6 yoshdan 8 yoshgacha bo`lgan bolalarda uchrashi mumkin, ammo 3 yoshdan 13 yoshgacha bo'lgan bolalar ham rolandik epilepsiya qurboniga aylanishi mumkin. Bunday kasallik turi ko`proq o`g`il bolalarda va epilepsiya bilan og'rigan yaqin qarindoshlari bo'lgan bolalarda tashxis qilinadi. Alomatlari:

• til, lablar, yuz mushaklari, qo'l va oyoqlarning titrashi;
• nutqning buzilishi;
• ko'p miqdorda so'lak oqishi;
• hush yo`qotilmaydi;
• tungi xurujlar.

Bolalardagi belgilar kattalarnikiga juda o'xshash. Boladagi kasallikning birinchi belgilari neonatal davrda paydo bo'lishi mumkin. Tajribasiz onalar ko'pincha konvulsiv harakatlarni oddiy harakatlardan ajrata olmaydilar, shuning uchun 0 dan 3 yoshgacha bo'lgan yosh bolalarda epilepsiyani aniqlash juda qiyin. Farzandingizda quyidagi belgilarni kuzatsangiz, darhol shifokorga murojaat qiling:

• qo'l va oyoqlarning qaltirashi yoki taranglashishi;
• qisqa vaqt davomida shovqin yoki so'zlarga javob reaksiyasi yo'qligi;
• nafas olishning qiyinlishuvi yoki nafas olishdan to'xtash;
• beixtiyor peshob va axlat chiqarish;
• kipriklarni tez-tez pirpiratish, bir nuqtaga tikilib qolish, ko`zini yuqoriga qaratish.

Epileptiform xurujlar

Ba'zi odamlar epileptik xuruj belgilariga o'xshash alomatlarni boshdan kechirishadi, ammo miyada neyronlarning hech qanday noodatiy faolligi bo`lmaydi. Bunday vaziyatlar sodir bo'lishi epileptiform xuruj deb ataladi, uning sabablari turlicha bo`lib, bu holatni davolashninh ilojisi bor. Bunday xurujlar hali asab tizimi to`liq yetilmagan bolalarda tez-tez uchraydi. Bunday xurujlarning sabablari quyidagilar bo'lishi mumkin:

• tana haroratining oshishi
• zaharlanish
• infeksiyalar
• tish chiqishi.

Kattalarda asab tizimi to`liq shakllanganligi tufayli, epileptiform xurujlar deyarli uchramaydi. Agar tutqanoq tutsa, miyaning boshqa patologiyalarini aniqlash uchun tekshiruvdan o'tish kerak.

Xurujlararo davr

Ba'zida xurujlar orasida hissiy va kognitiv buzilishlar sodir bo'ladi. Bu holat epileptik ensefalopatiya deb ataladi. Ushbu holatning belgilari:

• tushkun kayfiyat
• hayajon
• bezovtalanish
• vahima
• xotira bilan bog`liq muammolar.

Bolalarda:

• bilim olish bog`liq muammolari
• diqqatsizlik va giperaktivlik
• autizm
• migren.
  
  

Kasallikni davolash quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• xuruj paytida bemorga tez yordam ko`rsatish
• dori vositalari bilan davolash

Xuruj paytida va undan keyin nima qilish kerak?

• bemorning xavfsizligini ta'minlash;
• bemorni xavfsiz va tekis joyga ehtiyotkorlik bilan o`tkazish;
• xuruj paytida bemorning og`zi ochiq bo`lsa biror narsa qo'yib qo`yish;
• bemorning qisilgan jag`larini kuch bilan ochish taqiqlanadi;
• xuruj tugaganidan keyin bemorning ahvolini nazorat qilish va tinchlantirish.

Dori-darmonlar yordamida davolash

Davolash xuruj turini hisobga olgan holda bitta dori vositasi (monoterapiya) bilan boshlanadi. Tonik-klonik, tonik, klonik, mioklonik, tarqalgan xurujlarda asosan fenobarbitol, benzonal, gliferal, difenin (fenitoin), karbomazepin (finlepsin, tegretol, stazepin, geksomidin (primidon), natriy volproat (depakin, konvuleks) qo‘llaniladi. Murakkab tutqanoqlarda shifokor preparatni to‘g‘ri belgilashi kerak. Uning dozasini belgilashda xuruj vaqtida nojo‘ya ta’sir ko‘rsatmasligini hisobga olish kerak. Birdan ortiq yoki juda kam dozani buyurish tavsiya etilmaydi.

Jarrohlik bilan davolash

Agar dori-darmonlar bilan davolash yordam bermasa, bemorga jarrohlik amaliyoti tavsiya qilinadi. Bunday jarrohlik miyaning qo'zg'aluvchanligi yuqori bo'lgan qismini olib tashlash va o'zgartirish yoki nerv stimulyatori implantatsiyasidan iborat. Buning natijasida, xurujlar soni kamayadi.

Xalq tabobatida davolash usullari

Uyda davolanishda quyidagi muqobil usullar samarali bo'ladi:

• ikki boshoqli efedra, toshbaqa toli, shuvoq, dorivor bukvitsa damlamasi;
• valeriana ildizi, kalendula gullari, qora mevali ryabina mevalari, moychechak gullari, na`matak mevalari qaynatmasi;
• xom piyoz va ismaloqning yangi tayyorlangan sharbatini ichish yoki toza holda iste'mol qilish.

Epileptik xurujlar xavfini kamaytirishga yordam beradigan ba'zi maslahatlar:

• Har kecha yetarlicha uxlang - muntazam uyqu jadvalini belgilang va unga rioya qiling.
• Stressni boshqarish va dam olish usullarini o'rganing.
• Giyohvand moddalar va spirtli ichimliklardan saqlaning.
• Barcha dori-darmonlarni shifokor buyurganidek qabul qiling.
• Yorqin miltillovchi chiroqlar va boshqa ko`zni zo`riqtiruvchi holatlardan saqlaning. Doimiy harakatlanuvchi qurilmalar bilan, baland joylarda, olov yaqinida ishlash, charchoq xavfi yuqori bo'lgan joylarda, masalan, smenali ishlarda ishlash taqiqlanadi.
• Ketogenik parhez ga rioya qiling: ko'p yog'li ovqatlar iste'mol qiling, sho'r taomlar, suyuqliklardan cheklaning, chunki tanada suv yig`ilishi miya shishiga olib keladi va tutqanoqni keltirib chiqaradi.
• Yengil jismoniy faoliyat bilan shug`ullaning. Masalan, yurish. Mashq bajarishda boshga qon quyilishini oldini olish lozim
• Agar sizga epilepsiya tashxisi qo'yilgan bo'lsa, mashina haydash taqiqlanadi.